Powstawanie odleżyny

Odleżyny są efektem niedokrwienia tkanek, wywołanego przez długotrwały bądź powtarzający się ucisk. Na powikłania odleżynowe narażeni są szczególnie chorzy wyniszczeni biologicznie, ze znacznie ograniczoną możliwością poruszania się.

Silny ucisk, często punktowy oraz tarcie przyczyniają się nie tylko do uszkodzenia powierzchni skóry pacjenta ale często do powstania głębokich i trudnych do wyleczenia odleżyn.

Systematyczna zmiana pozycji ciała, większa liczba zabiegów higienicznych z powodu nietrzymania moczu i stolca, zabezpieczenie skóry przed zanieczyszczeniem i maceracją, to absolutna konieczność. Z powodu powszechnego braku właściwych warunków do pielęgnowania i to zarówno w domach pacjentów jak i w naszych szpitalach oraz domach pomocy społecznej, odleżyny występują bardzo często.

Zapobieganie odleżynom wymaga spełnienia jednocześnie wielu warunków m.in. właściwego odżywienia, nawodnienia, eliminacji długotrwałego ucisku, zachowania zasad bezpiecznego przemieszczania, wyeliminowania tarcia ciała o powierzchnię, stosowania opatrunków ochronnych i leczniczych. Z doświadczenia wynika, że tylko niewielka część odleżyn jest nieuchronnością wynikającą ze stanu zdrowia. Zdecydowana większość z nich, to efekt błędów w sztuce pielęgnowania wynikających najczęściej z braku wiedzy i warunków.

Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych zainicjowała ogólnopolską dyskusję na temat standardów i procedur postępowania w profilaktyce i leczeniu odleżyn. Nikt już nie kwestionuje metody wilgotnego leczenia ran przy użyciu nowoczesnych opatrunków np. hydrożelowych. Pielęgniarki podnoszą swoją wiedzę i potrafią dobrać opatrunek do rodzaju rany. Opatrunków jest bardzo wiele. Różni je nie tylko nazwa firmowa ale także sposób oddziaływania w zależności od tego czy rana jest czysta czy powikłana zakażaniem. Opatrunek dobiera się także w zależności od rodzaju i ilości wydzieliny, wielkości rany i jej umiejscowienia. Opatrunki są tak przygotowane, że poza odklejeniem warstwy ochronnej i umiejscowieniem na oczyszczonej ranie nic więcej nie trzeba z nim robić. Każdy opatrunek jest zaopatrzony w dokładny opis jego stosowania.

Poza stosowaniem nowoczesnych opatrunków należy ściśle przestrzegać poniższych zasad, które z pewnością ograniczą zdrowotne i ekonomiczne straty wywołane odleżynami:

Jeżeli chory ma zmiany odleżynowe to nie powinien leżeć lub siedzieć na odleżynie
Przy zmianie pozycji chorego należy pamiętać że tarcie powstające w czasie pocierania ciała o bieliznę pościelową lub osobistą może przyczynić się do powstania odleżyny
Należy unikać nacisku bezpośrednio na małe powierzchnie ciała np. ucisk palcami przy zmianie pozycji chorego
Przy zmianie pozycji najlepiej stosować:
- technikę "hamaka", tj. nie dotykać bezpośrednio ciała chorego lecz przenosić go, bądź przesuwać na podkładzie z mocnego płótna. Przy zmianie pozycji ciała unieruchomionego pacjenta niezwylke przydatne są tkaniny, maty i rękawy do ślizgowego przemieszczania.
- obracanie na bok bądź na brzuch, pociągając za przeciwległy brzeg prześcieradła pod którym leży tkanina slizgowa
- talkowanie ciała chorego w miejscu gdzie go dotykamy przy zmianie pozycji.
Jeżeli pacjent jest bardzo obolały i broni się przed zmianą pozycji należy (w uzgodnieniu z lekarzem) przed rozpoczęciem czynności pielęgnacyjnych stosować leki przeciwbólowe.
Plecy chorego możemy odciążyć układając go na brzuchu ale należy pamiętać, że jest to możliwe tylko jeżeli chory jest wydolny oddechowo. Niestety, często zdarza się, że pacjenci nie chcą leżeć w tej pozycji, mimo, że jest to pozycja zalecana gdy chory ma otarcia lub odleżynę na kości krzyżowej.
Przy układaniu pacjenta na boku należy pamiętać by nie leżał on bezpośrednio na wystającej części kości udowej, w miejscu gdzie kość udowa styka się z miednicą. Jest to miejsce (poza kością krzyżową i ogonową), na którym najczęściej powstają odleżyny.
Przy ułożeniu pacjenta na boku należy zadbać by nie było wzajemnego ucisku kończyn, stosować między nimi przekładki.
Należy pamiętać, że najbardziej niebezpieczne dla chorego jest ułożenie w pozycji półleżącej lub półsiedzącej. Pozycja ta powoduje, że chory ześlizguje się i stara się temu zapobiec przez zapieranie się piętami o podłoże. Może to spowodować powstanie odleżyn nie tylko na piętach ale także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej i kości kulszowych. Piętę i wymienione miejsca zabezpieczamy przez ich uniesienie np. przy pomocy klinów.
Należy unikać krążków pod pięty gdyż mogą one tamować swobodny przepływ krwi. Dobre efekty daje stosowanie podkładek z naturalnego bądź ze sztucznego futr specjalnie do tego celu przeznaczonego.
Przy układaniu chorego w pozycji siedzącej, zarówno na łóżku jak i na fotelu należy:
- łóżko wyposażyć w ruchome kliny podpierające plecy oraz w oparcie przy nogach zapobiegające zsuwaniu się
- pacjent musi siedzieć jak najbardziej prosto z kolanami lekko ugiętymi co zapobiega nazbyt silnemu napięciu mięśni
- zastosować poduszki podpierające ręce, które jednocześnie zapobiegną przechylaniu się chorego na boki
Metodę ślizgowego przemieszczania można zastosować gdy łóżko i wózek, na który się chorego przesuwa, są jednakowej wysokości i zabezpieczone przed rozsunięciem się.
U osób przebywających długie godziny w wózku inwalidzkim wskazane jest stosowanie poduszek przeciwodleżynowych, zmniejszających ucisk wyniosłości kostnych na mięśnie i skórę.
Przy przenoszeniu chorego z łóżka na fotel i odwrotnie stosujemy technikę "hamaka" co eliminuje bezpośrednie wywieranie siły na ciało chorego. Z reguły wózki inwalidzkie jak i krzesła sanitarne mają wysuwane boki co ułatwia przemieszczanie, z wózka na łóżko i odwrotnie, metodą ślizgową.
Generalną zasadą jest, żeby chory przebywał w suchej i gładkiej bieliźnie oraz pościeli.
Pierwsze ostrzeżenie to nieblednące pod uciskiem zaczerwienie, na które musimy natychmiast zareagować odciążeniem tego miejsca od ucisku i szczególną ochroną w trakcie przemieszczania chorego. Należy zastosować delikatny masaż poprawiający ukrwienie.
Przy podnoszeniu i przemieszczaniu pacjenta (mającego odleżyny lub zagrożonego odleżynami) za pomocą sprzętu mechanicznego należy sprawdzić gdzie są punkty największego ucisku i te miesca podwieszki (hamaka, szelek) zabezpieczyć sztucznym futerkiem lub tkaniną amortyzującą ucisk.
Podstawowe wyposażenie:
Podstawowym i powszechnie stosowanym sprzętem powinny być specjalne maty i rękawy do ślizgowego przemieszczania pacjentów oraz materace przeciwodleżynowe. Celem stosowania tkanin ślizgowych i podkładek odciążających jest rozłożenie ciężaru ciała na możliwie największą powierzchnię tak, aby zmniejszyć ucisk na poszczególne punkty ciała oraz wyeliminowanie tarcia skóry o powierzchnię. Używanie łatwoślizgów wymaga od opiekuna niewielkiego wysiłku fizycznego a ponadto znacznie ogranicza ból jaki pacjent odczuwa przy przemieszczeniu. Łatwoślizg może wyglądać jak kawałek bardzo śliskiej takniny lub foli albo śpiwór mający w środku materiał o bardzo niskiej przyczepności. Układa się je pod prześcieradłem. Pozycję chorego zmienia się pociągając za prześcieradło. Łatwoślizg przypominający śpiwór ma także działanie przeciwodleżyniowe, szczególnie w połączeniu z materacem przeciwodleżynowym.
Jeżeli chory jest wychudzony i skarży się na bolesność ciała, szczególnie łokci, ulgę w cierpieniu przyniesie wyłożenie łóżka owczą skórą z miękkim gęstym futrem. W wielu krajach europejskich bardzo popularne jest stosowanie podkładów oraz dopasowanych kształtem do pięt, łokci, i innych wypukłości podkładek ze sztucznego futra. Daje ono dobrą amortyzację oraz uczucie miękkości i ciepła. Ważne jest że można je w przypadku zabrudzenia prać. Futerko to umożliwia także ślizgową zmianę pozycji ciała.
U osób unieruchomionych w łóżku konieczne jest stosowanie różnego kształtu klinów, wałków, podpórek i poduszeczek wspomagających prawidłowe ułożenie i chroniących części ciała przed wzajemnym uciskiem. Powinny one być wykonane z futerka lub gąbki poliuretanowej. Większość poduszeczek i klinów można wykonać we własnym zakresie. Możemy stosować też zwykłą miękką gąbkę o drobnych oczkach, z której można wycinać różnego kształtu podkładki lub przekładki, które należy stosować np. u chorych otyłych. Należy pamiętać, że wszystkie podkładki powinny być w odpowiednich pokrowcach z miękkiego, naturalnego materiału. Kształt i wielkość poduszek wspomagających i ustalających pozycję chorego należy dopasować do jego rozmiarów oraz do kształtu i rozmiarów używanego przez niego łóżka czy fotela. Wielu obłożnie chorych z którymi miałam kontakt korzystało, z dobrym efektem, z poduszeczek, podkładek i kółek pod pośladki wykonanych z miękkiej tkaniny lnianej i wypełnionych siemieniem lnianym (szczególnie w upalne dni).
Przy pielęgnacji pacjenta unieruchomionego niezbędny jest dynamiczny materac przeciwodleżynowy zwany także materacem zmiennociśnieniowym. Składa się on z wielu komór w których na przemian przepływa powietrze zmieniając w ten sposób ciśnienie podłoża. Zmiana punktów podparcia i nieustający lekki masaż w znacznej mierze eliminują ból ciała wywołany długim leżeniem.
Materace nie zwalniają z konieczności częstej zmiany pozycji ciała ale skutecznie ograniczają ryzyko wystąpienia odleżyn oraz przyspieszają proces leczenia istniejących odleżyn. Materace oraz napełniające je silniczki są trwałe, praktyczne i proste w użyciu. Łatwo je utrzymać w czystości.
Sprzęt ślizgowy, materace przeciwodleżynowe i opatrunki ochronne są nieocenione w sytuacji kiedy w oddziale jest zbyt mało pielęgniarek i opiekunek albo gdy chory przebywa w domu a opiekun pracuje zawodowo.